‘डेल्टा’ले जस्तो भयावह स्थिति नल्याउँला

डा.शेरबहादुर पुन
सरुवा रोग विशेषज्ञ तथा संयोजक
शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पताल टेकु, क्लिनिकल रिसर्च युनिट
पछिल्लो समय कोरोनाको नयाँ भेरियन्ट ‘ओमिक्रोन’ फैलने क्रम तीव्र छ । नेपालमा पनि ओमिक्रोन भेरियन्ट समुदायमा फैलिसकेको छ । ओमिक्रोन छिटो फैलिने भएकाले धेरै मानिस संक्रमित भइरहेका छन् । हिजो मात्र पछिल्लो २४ घन्टामा १६ हजार ८८ जनामा परीक्षण गर्दा ५ हजार २९२ जना कोरोना भाइरसका संक्रमित थपिएका छन् । १० हजार ३६८ जनामा पिसिआर परीक्षण गरिएकोमा ३ हजार ४७२ जनामा र ५ हजार ७२० जनामा एन्टिजेन परीक्षण गर्दा १ हजार ८२० जनामा कोरोना संक्रमण पुष्टि भएको छ । हालसम्म कोरोनाबाट मृत्यु हुनेको संख्या ११ हजार ७४३ पुगेको छ । बढ्दो कोरोना संक्रमितको ग्राफलाई यसका विज्ञले कसरी नियाली रहेका छन् ? ओमिक्रोन भेरियन्टले भयावह स्थिति ल्याउने सम्भावना कत्तिको छ ?लगायत विषयमा सरुवा रोग विशेषज्ञ डा.शेरबहादुर पुनसँग कुराकानी गरेका छौँ । डा. पुनसँग गरिएकोे कुराकानी यहाँ प्रस्तुत गरिएको छः
० ओमिक्रोनको जोखिम बढेको भनेर सरकारले पनि सतर्कता अपनाउन भनेको छ, यसबाट कसरी सावधानी अपनाउने ?
ओमिक्रोन आफैमा डेल्टा भेरिएन्टभन्दा कमजोर देखिएको भनेर प्रमाणित भइसकेको छ । त्यसकारणले पनि अहिले कोरोनाको दोस्रो लहरजस्तो अवस्था नआउन सक्छ । पहिलेको जस्तो समस्या नआउला भन्ने अनुमानसम्म गर्न सकिन्छ । अर्को कुरा कोरोनाविरुद्धको खोप लगाउने क्रम पनि जारी रहेकाले पनि हामीलाई यो भाइरससँग लड्न सहयोग गर्छ । त्यसले पनि दोस्रो लहरमा जस्तो अवस्था नआउला भन्न सकिन्छ । तर, यसो भनिरहँदा सतकर्ता भने अपनाउनै पर्दछ । अहिले पनि सबैजनाले खोप लगाएको छैन । खोप लगाएकाको तुलनामा नलगाएकाहरूलाई यसको जोखिम बढी हुने सम्भावना हुन्छ । ओमिक्रोनले ठूलो रूप नलिए हजारौँ, लाखौँ जनाले खोप लगाउनेछन् । त्यसैले पनि दोस्रो लहरको जस्तो एकदमै डराउने अवस्था अलि हुँदैन कि भन्न सकिन्छ, तर सतर्कता अपनाउने र खोपमा जोड दिने क्रम भने हुन जरुरी छ ।
० कम हुँदै गएको कोरोनाको जोखिम फेरि बढ्न थालेको छ । पहिलो चरणको कोरोना र अहिले देखिएको कोरोनाबीच के फरक छ ?
भाइरस त कोरोना नै हो । भाइरस भएकोले यसले छिन–छिनमै आफ्नो स्वरूप परिवर्तन गर्न सक्ने क्षमता राख्छ । अहिले भएको त्यस्तै हो । सामान्यतया यसलाई भाइरसको स्वरूप परिवर्तन भएको भनेर भन्न सकिन्छ । यो एउटा ‘जेनेटिकल्ली’ भएको परिवर्तनमात्रै हो । नयाँ भन्नेबित्तिकै के कारणले नयाँ भयो त भन्ने कुरा हो र यसले नयाँ खाले आफ्नो क्षमता विकास गरेको हुन्छ । जसले हाम्रो रोगप्रतिरोधात्मक क्षमतालाई दबाउँछ र आफू थप बलियो बन्छ । स्वरूप परिवर्तन भयो भन्नेबित्तिकै यसले केही न केही नयाँ खालको आफ्नो क्षमता त लिएर आउने नै भयो ।
जहाँसम्म ब्रिटिस भेरियन्ट (स्वरूप) को कुरा छ, यो चाहिँ युकेमा फैलिँदै जाने क्रममा ‘सिक्वेन्स्ली’ यसमा धेरै परिवर्तन देखिए । फलतः यसलाई न्यू भेरियन्ट भनियो । अनुसन्धानहरूमा देखिएअनुसार यो पुरानोभन्दा ६४ प्रतिशत बढी घातक हो भन्ने देखिएको छ । प्रमाणित भएअनुसार यो भाइरस पहिलेभन्दा घातक पनि हो नै रहेछ । सर्सर्ती हेर्दा केही नयाँ र पुरानोबीच यस्तै केही भिन्नता र समानता छन् । यद्यपि, भाइरस सधैँ भाइरस नै हो । कहिलेकाहीँ यसले आफ्नो स्वरूप परिवर्तन गर्नुलाई स्वाभाविक रूपमा लिनुपर्दछ ।
० यसअघि कोभिड १९ संक्रमण भएर निको भएकाहरूलाई नयाँ कोभिड लाग्ने सम्भावना हुन्छ किन हुँदैन ?
यो अहिले हामीसामु प्रश्नवाचक कुरा नै हो । यदि कुनै पनि भाइरस हाम्रो शरीरमा पहिल्यै छिरेको छ भने त्यहाँ एन्टीबडी बनेको हुन्छ । कोरोना भाइरसको सन्दर्भमा यसको परीक्षणस्वरूप दक्षिण अफ्रिकी भेरियन्टलाई हेरिएको छ । यसबारे अहिल्यै यही नै हो भनेर भन्न त सकिँदैन । र, अहिलेसम्म देखिएको पनि छैन । यो मानेमा यो अझै परीक्षणकै क्रममा छ । त्यसो भन्दैमा यसलाई पूरै बेवास्ता गर्न मिलेन । तर, कहीँकहीँ परीक्षणहरूमा देखिएअनुसार यो पुनः छिर्न भने सक्छ ।
० मानिसहरू डरत्रासमा रहेका बेला स्वास्थ्यकर्मीहरू अगाडि सरेर आफ्नो कर्तव्य पालना गरे । त्यस्तो जोखिम उठाएर काम गर्ने हिम्मत कसरी आउँदो रहेछ ?
डाक्टर, नर्स, कर्मचारी कसैले पनि डर लाग्यो, काम गर्दिनँ भनेनन् । परिवार र आफन्तले जोखिम हुन्छ काम नगर्नू भन्दा पनि कसैले आफ्नो कर्तव्य भुलेनन् । आफ्नै उदाहरण दिन्छु । मेरा काम नै बिरामीको सेवा गर्नु हो भनेर सम्झिएपछि मनबाटै डर हराउँदो रहेछ । महामारीमा जागिर छोडेर घरभित्र बस्नुपर्छ भन्ने सोच आउँदो रहेनछ । म दुई दशकदेखि सरुवा रोगको क्षेत्रमा काम गरिरहेको छु । हैजाले अस्पताल भरिएर घन्टामै ४०÷५० जनालाई डिस्चार्ज गर्ने बेलामा पनि आफ्नो कर्तव्य पूरा गर्नैपर्छ भन्ने लाग्थ्यो । संयोगवश २००३ मा सार्स–कोरोना भाइरस देखिँदा पनि मैले यही अस्पतालमा बिरामीको उपचार गरेको थिएँ । लामो समय सरुवा रोग नियन्त्रणमा काम गरेपछि अभ्यस्त पनि हुँदै गइने रहेछ । बिरामीलाई परामर्श दिन पाउँदा, नयाँ–नयाँ कुरा सिक्न पाउँदा त्रासभन्दा पनि उत्साहित थिएँ ।
० खोप लगाएका व्यक्तिहरू पनि किन कोरोना संक्रमित भइरहेका छन् ?
यो सबैभन्दा धेरै सोधिनेमध्ये एक मुख्य प्रश्न हो । खोप लगाएका व्यक्तिको नाक वा घाँटीसम्ममा संक्रमण गराउन सक्छ, तर फोक्सोमै क्षति पु¥याउने सम्भवना कम हुन्छ । खोप लगाउनु भनेको संक्रमित नहुनु होइन कि जटिल अवस्था आउने वा मृत्यु कम गर्दछ भनेर बुझ्नुपर्दछ हामीले । हामी खोप लगाएपछि केही हुँदैन भनेर बेवास्ता गर्छौँ यही कारणले गर्दा खोप लगाएका व्यक्तिमा पनि संक्रमण रहन्छ ।
० स्वास्थ्यप्रति सर्वसाधरणमा कतिको जागरुकता पाउनुभएको छ ?
कोरोनालाई सबैले आ–आफ्नै तरिकाले बुझे । भोग्नेले आफ्नो तरिकाले बुझे भने कोरोना नलाग्नेले आफ्नै तरिकाले बुझे । एकाथरी केही होइन सबै सामन्य हो भन्ने बुझे भने, अर्काे चाहिँ कोभिड खतरा हो भन्नेछन् । जसका आफन्तहरू बितेका छन् उनीहरू कोरोना खतरा हो भन्छन् । जो आइसोलेसनमा बसेर अलिअलि तातोपानी खाएर ठीकठाक भए उनीहरू खासै केही होइन भन्छन् । अर्काेतिर अहिलेसम्म संक्रमति भएका छैनन, ती चाहिँ कोरोना भनेको केही होइन, हावा हो भन्ने वर्ग देखिन्छन् । कोभिडको अर्काे लहर आएको खण्डमा यो वर्ग जोखिममा पर्दछ । खोप नलगाउने वर्ग पनि यही होला । अहिले बजारतिर जाँदा, त्यहाँ भीडभाड हेर्दा कहाँ कोरोना छ र ? भन्ने भान हुन्छ । हामीले यहाँ आइसियुमा बसेर हेर्दा कोभिड संक्रमितलाई निमोनिया भएर दुवै छात्ती संक्रमित भएर खत्तम भएको दैनिक देख्छौँ । त्यही कारण कोभिडलाई मान्छेले कसरी हेरेँ, कसरी भोगे त्यही आधारमा उनीहरूको सोच विकसित भएको पाइन्छ । यो नेपालमात्र होइन, विश्वकै समस्या हो । कोरोना पूर्ण रूपमा हटिसकेको छैन । यसका अनेकन लहर र उत्तराचढाव आउने क्रम जारी छ । स्वास्थ्यका न्यूनतम मापदण्ड पूर्ण रूपमा पालना गरौँ । सकेसम्म परिवारका सबैले खोप लगाऔँ । सरकारले पनि खोप ल्याएर भण्डारण मात्र गर्ने होइन कि जतिसक्दो चाँडो युद्धस्तरमा खोप लगाऔँ । बल्ल–बल्ल ल्याएको खोप ‘एक्सपाएर’ हुने स्थिति नआओस् ।
० कोरोना निको भएको, तर शारीरिक तथा मानसिक रूपमा तन्दुरुस्त हुन नसकेको गुनासो निकै सुनिन थालेको छ । यस्तो समस्या लिएर बिरामीहरू कत्तिको आउन थालेका छन् ?
पहिलो र दोस्रो चरणको कोरोनाको क्रममा यस्ता समस्या भएका व्यक्तिहरू धेरै नै आए । जस्तो कोरोना संक्रमणपछि निको भएका धेरैले थकित महसुस गरेको बताउँछन् । जिउ तातेजस्तो हुने, कमजोरी महसुस हुने, खोकी लागिरहने, मुटुको धड्कन बढ्ने वा अनियमित हुने, श्वासप्रश्वासमा समस्या हुने, निद्रा नलाग्ने, डर लाग्ने, कानमा आवाज आएजस्तो हुने गुनासो धेरै आउने गरेका थियो । कतिपयले त जे सुँघे गन्ध नै नआउनेजस्ता समस्या बोकेर आउने गर्दथे । धेरैले आफूलाई जिउँदै मरेतुल्य जस्तो भएँ भनेर भन्ने गरेका थिए । उनीहरूले अब जीवनमा केही गर्न सक्दिनँ कि ? भन्ने जस्तोगरी हरेस खाएका देखिन्थे । कोभिडअघि जुन स्फूर्ति र आँट थियो, त्यो हराएको जस्तो महसुस गर्नेहरू थिए । जीवन कतै कामै नलाग्ने भएको हो कि ? भनेर डिप्रेसनजस्तो देखिन्छ । यस्तो समस्या भएका धेरै थिए तर, यो ओमिक्रोन भाइरसको भने त्यस्तो खालको समस्या देखिएको छैन ।
० के–कस्ता लक्षण देखिए ओमिक्रोन संक्रमण हुन सक्छ ?
हाल यसको लक्षणबारे पूर्ण यकिन भएको छैन । तर, दक्षिण अफ्रिकाका चिकित्सकहरूको अनुभवअनुसार लक्षण त्यति कडा छैन । अत्यधिक थकान, टाउको र जीउ दुख्नेजस्ता समस्या देखेको भनिएको छ । निरन्तरको खोकी, ज्वरो÷उच्च तापक्रम, स्वाद वा गन्ध परिवर्तन हुने वा हराउने, नाकबाट पानी बग्ने, शरीर गल्ने (मध्यम वा गम्भीर स्तरको), हाच्छिउँ, घाँटी दुख्ने जस्ता लक्षणहरू हुन् ।
० कसरी जोगिने?
पहिलो त सकेसम्म आफूलाई संक्रमित हुनबाट जोगाउनुपर्छ। त्यसका लागि स्वास्थ्य सुरक्षाका मापदण्ड पालना गर्ने हो । अनावश्यक र काम नपरी घरबाट बाहिर ननिस्कने, बाहिर निस्किँदा मास्कको प्रयोग गर्ने, भीडभाडमा नजाने, भौतिक दूरी कायम गर्ने, सरसफाइमा ध्यान दिने गर्नुपर्छ । संक्रमितको सम्पर्कमा आएको थाहा हुनासाथ आफूलाई ’आइसोलेट’ गर्नुपर्छ । रुघाखोकी र ज्वरो आएको छ भने पनि आइसोलेसनमा बस्नुपर्छ । झोलिलो र स्वस्थ खानेकुरा खानुपर्छ । अक्सिजनको मात्रा याद राख्नुपर्छ । स्वास्थ्यमा जटिलता आए चिकित्सकको सल्लाह लिइहाल्नुपर्छ । उपचारको अभावमा ज्यान गुमाउने स्थिति नरहोस् भन्ने सुनिश्चित गर्न अक्सिजनलगायतका आधारभूत आवश्यकताको जोहो गर्न आवश्यक छ । जोखिम समूहमा रहेका सबैले अविलम्ब ‘बुस्टर’ खोप लगानुपर्छ ।
० संक्रमितको संख्या बढ्दै गए भयावह स्थिति आउने सम्भावना कत्तिको देख्नुहुन्छ ?
स्वास्थ्य अवस्था कमजोर भएका, खोप नलगाएका व्यक्तिहरू अझै पनि समुदायमा छन् । यिनै जोखिम समूहमा रहेका व्यक्तिहरू प्रभावित हुन सक्छन् । तर, अस्पतालहरूमा भर्ना हुने बिरामीहरूको संख्या ह्वात्तै बढेको भने छैन । डेल्टा भेरियन्टले जस्तो ल्याएको भयावह स्थिति ओमिक्रोनले नल्याउँला भन्ने मेरो अनुमान छ ।